Asiel was de achilleshiel van alle kabinetten-Rutte. Deze verkiezingen uiten zowel linkse als rechtse partijen hun zorgen over de impact van migratie op onze samenleving. De roep om ‘grip op migratie’ te krijgen, klinkt daarom vanuit alle hoeken van het politieke spectrum steeds luider. Zijn partijen straks wel in staat om tot overeenstemming te komen aan de formatietafel?
22 oktober 2023, 22:00
De dag na het stuklopen van het formatieoverleg in 2017 wordt GroenLinks-voorman Jesse Klaver wakker met een grote kater. Even leek het erop dat zijn partij – ondanks grote tegenstellingen – toch samen met VVD, CDA en D66 zou gaan regeren. Maar het overleg liep stuk op het asielbeleid.
Tijdens het formatieproces pleitten de potentiële coalitiepartners van GroenLinks voor de mogelijkheid om in de toekomst soortgelijke deals als de Turkijedeal te sluiten met Noord-Afrikaanse landen, in de hoop de toestroom van migranten over de Middellandse zee terug te dringen.
Klaver wil geen Turkijedeals. GroenLinks is al vanaf het begin kritisch over de Europese afspraken en benadrukt dat vluchtelingen in Turkije en Griekenland onder erbarmelijke omstandigheden worden opgevangen. Het is volgens Klaver een belangrijke morele ondergrens, waar zijn partij niet doorheen wil en dus stapt Klaver uit het overleg.
Verkiezingsthema’s onder de loep
Trouw ontleedt in de aanloop naar de verkiezingen een aantal thema’s die een belangrijke rol spelen in de campagne. Deze week staat migratie centraal. Onderwerpen die aan bod komen: de belangrijkste mythes over migratie. Hoe staan partijen tegenover arbeidsmigratie? En wat stemmen kiezers met een migratieachtergrond?
Het besluit van de GroenLinks-leider is niet opmerkelijk. Van oudsher pleiten met name linkse partijen voor een ruimhartiger asielbeleid, terwijl rechtse partijen maatregelen willen nemen om het aantal asielzoekers te verminderen. Hierdoor vormt het asielbeleid al decennialang een belangrijk struikelblok bij formaties.
Verenigd Links wil het ‘brede midden’ aanspreken
Maar sinds de samenwerking met de Partij van de Arbeid lijken de kaarten iets anders geschud. In het gezamenlijke verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA staat dat de partij ‘onder voorwaarden bereid is tot migratieovereenkomsten met derde landen’.
Wel pleit verenigd links ervoor dit soort afspraken alleen te maken als de ‘vluchtelingen in deze landen veilig zijn, hun mensenrechten worden gerespecteerd en zij een bestaan kunnen opbouwen.’ De huidige migratiedeals met Tunesië en Libië moeten daarom volgens de partij alsnog van tafel.
Het standpunt past bij het nieuwe verhaal van de partij van Frans Timmermans, die vanuit het ‘brede midden’ de koers in Nederland wil veranderen. De partij presenteert daarom naar eigen zeggen een ‘rechtvaardig, menselijk en realistisch’ vluchtelingenbeleid. Door afstand te nemen van bepaalde standpunten laat GroenLinks-PvdA deze verkiezingen een gematigder geluid horen.
Onbesproken
Zo zijn in het nieuwe partijprogramma vrijwel alle zinnen over de rechten van kinderen in de asielprocedure geschrapt. Dat is opvallend, want de PvdA heeft zich de afgelopen jaren juist ingezet om de belangen van kinderen in het vreemdelingenrecht te versterken.
De sociaaldemocratische partij was jarenlang voorvechter van het kinderpardon. Ook partner GroenLinks pleitte er in het verleden voor dat “alle kinderen die in Nederland geworteld zijn en buiten hun schuld nog geen verblijfsstatus hebben, in Nederland mogen blijven”, zo staat in het partijprogramma uit 2017.
Standpunten over kinderen in de asielketen liggen politiek gevoelig. In 2019 leidde onenigheid over het kinderpardon zelfs tot een kabinetscrisis, waarna de regering besloot voor de laatste keer een regeling in te voeren.
Inmiddels wachten toch weer honderden asielkinderen, vanwege de problemen in de asielketen, langer dan vijf jaar op een beslissing van de IND. Daar lijkt GroenLinks-PvdA zich voorlopig niet aan te willen branden. In het nieuwe verkiezingsprogramma blijft het onderwerp onbesproken.
Datzelfde geldt voor klimaatvluchtelingen. Bij de vorige verkiezingen pleitte GroenLinks ervoor om de ‘rechten van klimaatvluchtelingen beter te verankeren in internationale ‘verdragen’. Een standpunt dat nu alleen nog in het partijprogramma van de Partij voor de Dieren te lezen is.
Gematigder geluid
Ook over de opvang van kwetsbare vluchtelingen slaat verenigd links een andere toon aan. Zo stond in het vorige verkiezingsprogramma van GroenLinks nog dat ‘Nederland veel meer dan nu gaat bijdragen aan de opvang van kwetsbare vluchtelingen, door een evenredig deel van de door de VN aangewezen groep op te nemen’.
Nog altijd wil GroenLinks-PvdA een ‘grote groep’ kwetsbare vluchtelingen opvangen, maar voortaan ‘als onderdeel van afspraken om irreguliere migratie te ontmoedigen’. Het laat zien dat de partij vindt dat asielmigratie niet onbegrensd door kan gaan.
In het verkiezingsprogramma schrijft GroenLinks-PvdA dat ‘er zorgen bestaan over de toenemende druk op schaarse publieke voorzieningen, zoals woningen, onderwijs en huisartsenzorg’. En komt daarom met plannen die volgens de partij ‘passend zijn bij de draagkracht van de gemeenschap’.
Volgens Bram van Ojik, een van de grondleggers van GroenLinks en mede-auteur van het verkiezingsprogramma van verenigd links, is dat geen teken dat de partij naar het midden toe beweegt. “Het is een misverstand dat linkse partijen vinden dat de grenzen wagenwijd open moeten staan”, aldus Ojik.
‘Grip op migratie’
Daarbij is het verhaal van GroenLinks-PvdA deze Tweede Kamerverkiezingen niet uniek. Vrijwel alle partijen – van links tot rechts – schrijven in hun partijprogramma dat zij streven naar ‘grip op migratie’. Volgens Marlou Schrover, hoogleraar migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden heeft er een verschuiving plaatsgevonden.
“Alle partijen praten nu over draagvlak, in plaats van over migranten”, zegt Schrover. In de verkiezingsprogramma’s uiten partijen hun zorgen over de impact van migratie op de samenleving. ‘Het draagvlak voor de opvang van asielzoekers staat onder druk’, schrijft D66. Hierdoor klinkt de roep om maatregelen vanuit alle hoeken van het politieke spectrum steeds luider.
Eensgezindheid
Dat is natuurlijk niet zo gek. De afgelopen twee jaar was de Haagse politiek in de ban van de opvangcrisis. De beelden van asielzoekers die in het gras moesten slapen, overvolle aanmeldcentra en kwetsbare kinderen in noodopvanglocaties, staan nog vers in het geheugen. En de problemen zijn nog altijd niet opgelost.
Wat deze verkiezingen echter opvalt is dat partijen veelal met dezelfde oplossingen komen. “Er is een enorme eensgezindheid”, zegt Schrover. Zo pleiten onder meer PVV, JA21, VVD, CDA, CU, BBB, D66, GroenLinks-PvdA en SP voor het snel terugsturen van afgewezen asielzoekers.
Een vergelijkbare groep wil dat overlastgevende asielzoekers harder worden aangepakt en asielprocedures sneller worden afgehandeld. Daarnaast pleiten veel partijen, met uitzondering van JA21, PVV, FvD, BBB, VVD en SP, ervoor om structureel meer geld beschikbaar te stellen om de uitvoeringsorganisaties te ontlasten.
Oplossingen stellen weinig voor
Fadi Fahad, docent migratierecht aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, analyseerde net als Schrover de afgelopen weken de migratiehoofdstukken van alle partijprogramma’s. Ook Fahad ziet dat er op hoofdlijnen opvallende overeenstemming is tussen partijen, met name over internationale oplossingen. “Partijen willen voortaan de asielprocedure aan de buitengrenzen behandelen, afspraken maken met derde landen en voorkomen dat mensen de oversteek maken”, zegt Fahad.
Schrover gelooft niet dat die eensgezindheid de druk op de asielketen zal verlichten. “Partijen komen met weinig echte oplossingen”, zegt de docent migratiegeschiedenis. Vrijwel alle plannen waarover eensgezindheid bestaat, zijn op dit moment al staand beleid, maar in de praktijk blijken plannen vaak moeilijk uitvoerbaar. “Asielprocedures moeten al sinds de jaren tachtig korter”, noemt Schrover als voorbeeld.
Ook docent migratierecht Fahad vreest dat de plannen van partijen op korte termijn geen effect hebben op de problemen in de asielketen. Ondanks de opvallende overeenstemming over bijvoorbeeld het terugsturen van de afgewezen asielzoekers, zijn er tegelijkertijd grote tegenstellingen over de vraag of het Nederlandse asielbeleid strenger moet worden. “Daar zijn de verschillen erg groot”, ziet Fahad.
Zo wil de VVD het recht om in Nederland asiel aan te vragen in de toekomst laten vervallen door de Europese regelgeving aanpassen. Ook het CDA pleit ervoor dat mensen die via eigen routes naar Nederland komen voortaan op Schiphol een ‘buitengrens-procedure’ moeten afwachten.
Vanuit partijen zoals BBB, FvD, PVV en SGP klinken vergelijkbare geluiden. Zo wil de BBB maximaal 15.000 asielzoekers per jaar toelaten. Ook de SGP is voorstander van een asielquotum. ‘Een bovengrens dwingt de overheid tot het maken van belangrijke keuzes’, schrijft de partij in het programma.
Lijnrecht tegenover elkaar
Met name linkse partijen zien geen heil in die plannen. ‘Nederland tornt niet aan het VN-vluchtelingenverdrag’, schrijft de Partij voor de Dieren in haar partijprogramma. Ook GroenLinks-PvdA wil ‘vluchtelingen niet in de steek laten’ en pleit ervoor dat ‘mensen het recht om op Europees grondgebied asiel aan te vragen behouden’.
Partijen staan ook altijd nog lijnrecht tegenover elkaar over de plannen om gezinshereniging te beperken, het onderwerp waar het vorige kabinet op is gevallen. Zo willen de VVD, PVV en het CDA de regels aanscherpen. De ChristenUnie wil dat juist niet, ‘het gezinsleven is belangrijk’, staat in het partijprogramma. Samen met D66 en GroenLinks-PvdA pleit de partij ervoor de regels in lijn met het internationaal recht te behouden.
Ondanks die grote verschillen, ziet docent migratierecht Fahad dat linkse partijen de afgelopen jaren meer naar het midden toe bewegen. “Met name op internationaal vlak”, zegt Fahad. Hij gelooft dat het hierdoor in de toekomst wellicht makkelijker zal worden voor partijen om tot een gezamenlijk asielbeleid te komen.
Links loopt achter rechts aan
Dat partijen meer naar elkaar toe bewegen, komt volgens Fahad doordat het de linkse partijen niet lukt om voldoende draagvlak te creëren voor alternatieve oplossingen. “Rechtse partijen bepalen de kaders waarbinnen over migratie gesproken wordt. Linkse partijen conformeren zich daaraan”, stelt Fahad.
Daar is oud-fractievoorzitter van GroenLinks, Bram van Ojik, het niet mee eens. Een humaan asielbeleid betekende volgens hem altijd al dat je streng moet zijn voor degene die niet mogen blijven, zodat er voldoende plek overblijft voor degene aan wie asiel is verleend. Dat is voor GroenLinks-PvdA “grip op migratie”, legt Van Ojik uit.
Met name rechtse partijen geven volgens Van Ojik een heel andere invulling aan die term. Zo pleiten bijvoorbeeld de VVD en JA21 voor een ‘tijdelijke asielstop’. “Dat is in strijd met het vluchtelingenverdrag, daar gaan we geen deal op sluiten”, zegt Van Ojik.
Van Ojik vreest daarom dat bepaalde verschillen altijd onoverbrugbaar blijven. Toch gelooft hij als een van de co-auteurs van het GroenLinks-PvdA partijprogramma, dat de partij deze verkiezingen meer dan ooit rekening houdt met de beide kanten van het asieldebat.
“Ik hoop dat andere partijen die balans ook bewaken en genuanceerd naar beide kanten van het verhaal kijken. Dan kunnen we eindelijk eens uit de loopgraven komen”, aldus Van Ojik.
Lees ook:
Waarom migratie de achilleshiel is van Ruttes kabinetten
Premier Mark Rutte stak de lont aan die vrijdagavond leidde tot de val van dit kabinet. Maar het kruitvat dat migratie heet, daar zeulde deze coalitie al vanaf de start mee rond. Het is de achilleshiel van alle kabinetten die Rutte leidde.
